Pojęcie długów spadkowych
W skład masy spadkowej wchodzi nie tylko majątek spadkodawcy (aktywa), ale również długi spadkowe (pasywa). Do długów spadkowych zaliczamy przede wszystkim obowiązki majątkowe, które ciążyły na spadkodawcy w chwili jego śmierci (np. wszelkie niezapłacone należności z tytułu umów, nieopłacone rachunki, niespłacony kredyt itp.), a także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek, obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, a także koszty związane z ostatnią chorobą, która poprzedzała śmierć spadkodawcy, takie jak koszty sprawowania opieki nad chorym, koszty leczenia, utrzymania, których spadkodawca nie zdołał uregulować.
Kto odpowiada za długi spadkowe
Za długi spadkowe odpowiadają:
1. spadkobiercy, którzy złożyli oświadczenie o przyjęciu spadku:
- wprost – czyli bez ograniczenia odpowiedzialności za długi. W takim przypadku spadkobierca odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem w pełnej wysokości.
- z dobrodziejstwem inwentarza – czyli z ograniczeniem odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (aktywów). Oznacza to, że jeżeli wartość majątku czynnego (aktywów) wynosi 100.000 zł, a wartość pasywów (długów spadkowych) wynosi 150.000 zł, spadkobierca odpowiada za długi spadkowe do wysokości 100.000 zł (czyli do wartości stanu czynnego spadku). Jeżeli aktywa spadku wynoszą 0 zł, spadkobierca nie ponosi odpowiedzialności za długi.
Co ważne, od 18 października 2015 r. niezłożenie oświadczenia o przyjęciu spadku w ciągu 6 miesięcy od dnia pozyskania wiedzy o powołaniu do spadku jest jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (przed 18 października 2015 r. niezłożenie oświadczenia było równoznaczne z przyjęciem spadku wprost). Dzięki nowelizacji kodeksu cywilnego zostały wyeliminowane sytuacje, w których bierność spadkobierców co do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku (powodowana bardzo często ich niewiedzą co do regulacji prawnych w tym zakresie) powodowała dziedziczenie długów spadkowych, za które spadkobiercy odpowiadali całym swym majątkiem. Obecnie bierność spadkobierców nie powoduje negatywnych konsekwencji, gdyż odpowiadają za długi do wysokości stanu czynnego majątku.
2. zapisobiercy windykacyjni – do chwili działu spadku ponoszą wraz ze spadkobiercami solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Od chwili działu spadku spadkobiercy i osoby, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń. Odpowiedzialność osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny za długi spadkowe, jest ograniczona do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku.
3. obdarowany przez spadkodawcę za życia – ponosi odpowiedzialność za dług spadkowy w postaci obowiązku zaspokojenia roszczeń o zachowek,. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku. Obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wartości darowizny.
Zasady odpowiedzialności za długi spadkowe
1. Do momentu przyjęcia spadku odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe jest ograniczona wyłącznie do majątku spadkowego. Do tego czasu wierzyciele nie mogą skierować egzekucji do majątku spadkobiercy (co jednak nie oznacza, że spadkobierca nie może tych długów spłacić z własnego majątku, jeżeli ma taką wolę. Może to być korzystne dla niego, z uwagi na to, ze po śmierci spadkodawcy odsetki od jego zaległości są dalej naliczane, a zatem dług z każdym dniem narasta).
2. Pomiędzy dniem przyjęcia spadku a działem spadku wierzyciele spadkodawcy mogą zaspokajać się nie tylko z majątku spadkowego, ale także z majątku spadkobierców (niezależnie od tego, czy spadek nabywamy wprost czy z dobrodziejstwem inwentarza, które jedynie stanowi górny limit, do którego spadkobiercy są zobowiązani spłacić długi). Odpowiedzialność spadkobierców jest solidarna, co oznacza, że wierzyciel może żądać spłaty długu spadkowego od jednego spadkobiercy, od kilku a nawet od wszystkich (zależnie od swego uznania). Spadkobierca, który spłaci dług jest uprawniony do żądania od pozostałych spadkobierców zwrotu długu w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów w spadku.
3. Od momentu działu spadku każdy ze spadkobierców odpowiada za długi spadkowe proporcjonalnie do otrzymanej części spadku. Wierzyciel jest wówczas uprawniony do żądania spłaty długu od każdego ze spadkobierców w odpowiedniej części, a nie według własnego uznania.
Kto nie odpowiada za długi spadkowe
1. osoba, która w ciągu 6 miesięcy od powzięcia wiedzy o swoim powołaniu do spadku odrzuciła spadek – warto zauważyć, że jeśli spadkobierca odrzuci spadek, to (w przypadku dziedziczenia ustawowego) przechodzi on na zstępnych tej osoby (tj. dzieci, wnuki itd.). Od tego momentu to te osoby stają się spadkobiercami i stają się odpowiedzialne za długi spadkowe, dopóki spadku nie odrzucą;
2. spadkobierca ustawowy, który został pozbawiony spadku w testamencie;
3. spadkobierca uznany za niegodnego dziedziczenia;
4. spadkobierca, który za życia spadkodawcy zrzekł się dziedziczenia;
5. zapisobierca zwykły.
