Zgodnie z obowiązującymi przepisami jednoosobowa działalność gospodarcza osoby fizycznej po jej śmierci zostaje wykreślona z ewidencji CEiDG. Spadkobiercy pomimo przejęcia spadku nie nabywają prawa do dalszego prowadzenia działalności. Sytuacja ta staje się kłopotliwa, w szczególności gdy spadkobiercy nie są w stanie dojść do porozumienia co do dalszej działalności firmy. Co więcej śmierć właściciela firmy oznacza brak możliwości dalszego korzystania z nazwy firmy, numeru NIP, zdobytych koncesji czy też pozwoleń, a także wygasają zawarte umowy. Problemem może stać się również dotarcie do rachunków bankowych zmarłego na które wpływał dochód z działalności. Obecnie brak jest uregulowań, które wyjaśniałyby wszystkie niejasności i pomagały w chwili śmierci przedsiębiorcy
Co może zrobić właściciel firmy, aby ułatwić spadkobiercom prowadzenie działalności?
Osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą musi mieć na uwadze, że w chwili jego śmierci działalność ta pomimo poprawnego prosperowania na rynku może na zawsze zniknąć i przysporzyć spadkobiercom właściciela sporych problemów. Przedsiębiorstwo jest nierozerwalnie związane z osobą przedsiębiorcy, nie wchodzi w skład spadku i tym samym nie może być również nabyte drogą spadkobrania, jak również nie może być przedmiotem darowizny. Oznacza to, że następcy prawni nie mogą kontynuować działalności na tych samych zasadach co pierwotny przedsiębiorca. Za życia przedsiębiorca ma jednak możliwości umożliwiające dalsze prowadzenie działalności przez inną osobę. Jednak należy mieć na uwadze, że są one nadal ograniczone.
Spadkodawca (właściciel firmy) może sporządzić testament w którym może dokonać na rzecz swojego następcy prawnego zapisu windykacyjnego umożliwiającego przejęcie majątku firmy. Jednak samo powołanie wykonawcy testamentu nie zabezpieczy przedsiębiorstwa, gdyż składnikami przedsiębiorstwa są prawa i obowiązki osobiste spadkodawcy, które nie podlegają dziedziczeniu czy spadkobraniu jak np. nazwa firmy (prawa niezbywalne). W tym przypadku aby pozostawić imię i nazwisko zmarłego w firmie należałoby dysponować jego zgodą wyrażoną za jego życia, bądź zgodą jego małżonka i dzieci (art. 438 § 2 k.c. w zw. Z 438 § 1 a contrario k.c.).
Zgodnie z art. 432 k.c. przedsiębiorca za życia może również upoważnić do prowadzenia jego działalności innego przedsiębiorcę również osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą. Przepisy nie regulują na jakiej podstawie może dojść do takiego upoważnienia, zatem forma prawna jest tutaj nieskonkretyzowana, jednak najczęściej odbywa się to za pośrednictwem umowy franchisingu.
Kolejnym sposobem jest przekształcenie swojej działalność w spółkę prawa handlowego. W umowie zawierającej spółkę powinny znaleźć się zapisy o dalszej kontynuacji przedsiębiorstwa po śmierci wspólnika, czyli wskazanie osoby, która wejdzie w prawa wspólnika po jego śmierci.
Co zrobić jeśli spadkodawca nie dokonał żadnych działań umożliwiających dalszą kontynuację działalności?
Jeżeli spadkobiercy chcą nadal prowadzić działalność gospodarczą, jednak zmarły właściciel nie dokonał żadnych kroków, aby im to ułatwić, istnieje możliwość przejęcia jego firmy. Spadkobierca musi dokonać następujących kroków:
- zarejestrować działalność gospodarczą na własne nazwisko w CEIDG, gdyż istnieje możliwość przejęcia praw o charakterze niemajątkowym pod warunkiem uprawnienia dalszego prowadzenia działalności na własny rachunek,
- przyjąć spadek po zmarłym,
- dokonać działu spadku, którego skutkiem będzie nabycie majątku firmy zmarłego. Przedmiotem dziedziczenia nie może być bowiem całe przedsiębiorstwo, a jedynie poszczególne składniki majątku.
Powyższe pozwoli nam na prowadzenie działalności np. poprzez dodanie do swojego imienia nazwiska (firmy) nazwy, która istniała w firmie zmarłego. Jednak należy mieć na uwadze, że zmienią się wszelkie dane firmy (NIP, REGON), nie będzie możliwości korzystania z koncesji czy pozwoleń uzyskanych przez firmę zmarłego właściciela. Jedynie spadkobierca będzie miał możliwość skorzystania z majątku zmarłego i przejmie wszelkie zobowiązania nałożone na firmę spadkodawcy, choć może to okazać się utrudnione. W związku z tym obecnie sytuacja następców prawnych założycieli firm nie jest łatwa.
Czekają nas zmiany.
Jak już informowaliśmy na naszym portalu Ministerstwo Sprawiedliwości zaproponowało zmiany w zakresie działalności firmy po śmierci przedsiębiorcy. Jak zakłada projekt, za życia przedsiębiorca, a po jego śmierci osoby bliskie będą mogły powołać zarządcę sukcesyjnego, który będzie prowadził firmę aż do działu spadku. Zarządcą sukcesyjnym będzie mógł zostać zarówno ktoś ze spadkobierców jak i osoba trzecia. Po dziale spadku zarządca będzie mógł zostać odwołany przez spadkobierców.
Ministerstwo przewiduje, że po śmierci przedsiębiorcy zostaną utrzymane w mocy kontrakty dotyczące działalności przedsiębiorstwa. Kontrakty będą ważne, jeśli zarządcę za życia powoła spadkodawca, jeżeli tego nie uczyni i powołają go następcy obowiązywanie umów będzie zależało od ich potwierdzenia. Podobnie będzie z umowami o pracę. Projekt ustawy umożliwi zatem płynne kontynuowanie działania przedsiębiorstwa po śmierci właściciela firmy.
Zachętą do przejmowania i dalszego prowadzenia przedsiębiorstw ma być także zwolnienie z podatku od spadków i darowizn. Na razie te zmiany istnieją w projekcie Ministerstwa, jednak istnieje duże prawdopodobieństwo, że zapisy te zostaną wcielone w życie już od 1 czerwca 2018r.
