Jedną z zasad prawa spadkowego jest zasada odwoływalności testamentu, która wypływa z samej jego natury. Oznacza to, że raz sporządzony testament może zostać w każdym czasie odwołany przez osobę, która go sporządziła. W jaki sposób spadkodawca może odwołać testament? Jakie będą skutki dokonanego odwołania? Na te pytania odpowiadamy w dzisiejszym artykule.
Art. 946 Kodeksu cywilnego – jako podstawa określająca sposoby odwołania testamentu
Kwestia odwołania testamentu uregulowana została przede wszystkim w art. 946 Kodeksu cywilnego. Z przepisu tego wynikają w istocie trzy sposoby odwołania testamentu. Są to:
- odwołanie wyraźne poprzez sporządzenie nowego testamentu;
- odwołanie dorozumiane związane ze sporządzeniem nowego testamentu;
- czynności skierowane przeciwko dokumentowi, jakim jest testament.
Odwołanie wyraźne poprzez sporządzenie nowego testamentu
Z odwołaniem wyraźnym mamy do czynienia, gdy spadkodawca sporządzi nowy (a zatem późniejszy) testament, w treści którego umieści wprost zapis, iż testament sporządzony wcześniej (względnie kilka wcześniejszych testamentów) odwołuje w całości bądź też w określonej przez niego części.
Odwołanie dorozumiane związane ze sporządzeniem nowego testamentu
Ten sposób odwołania testamentu następuje wówczas, gdy spadkodawca sporządza kolejny testament, w którym nie zamieszcza wyraźnego postanowienia o odwołania testamentu wcześniej sporządzonego, a jednocześnie w nowym testamencie reguluje pewne kwestie spadkobrania w sposób sprzeczny z treścią testamentu wcześniejszego. W takim wypadku, zgodnie z art. 947 Kodeksu cywilnego, uznaje się, że odwołaniu uległy jedynie te części testamentu wcześniejszego, których nie da się pogodzić z treścią nowego testamentu.
Czynności skierowane przeciwko dokumentowi, jakim jest testament
Jest to szeroka kategoria sposobów odwołania testamentu. Należy w jej ramach wyróżnić:
- zniszczenie fizyczne testamentu (np. poprzez jego spalenie, podarcie);
- pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność (np. oderwanie kawałka papieru zawierającego podpis testatora, przy zachowaniu nienaruszalności pozostałej części dokumentu);
- dokonanie zmian w treści sporządzonego testamentu np. poprzez przekreślenie pojedynczego postanowienia (wówczas należy przyjąć, że wola odwołania dotyczy tylko tego postanowienia), przekreślenie całej treści dokumentu wraz z dopiskiem „uchylam” (wówczas należy przyjąć wolę odwołania całości rozrządzenia testatora).
Podkreślić należy, że poza wymienionymi wyżej czynnościami, ich dokonaniu musi towarzyszyć wola odwołania testamentu. Nie będzie zatem stanowić odwołania testamentu jego przypadkowe zniszczenie. W takiej sytuacji istnieje możliwość odtworzenia jego treści w toku właściwego postępowania sądowego za pomocą różnych środków dowodowych. W tej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z 29.5.1987 r., III CZP 25/87, stwierdzając, że treść zaginionego testamentu własnoręcznego oraz fakt sporządzenia tego testamentu w przepisanej formie ustala – na podstawie wszelkich środków dowodowych – sąd spadku, jako przesłankę rozstrzygnięcia o dziedziczeniu, w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku albo w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku.
Skutki odwołania testamentu
Odwołanie całości testamentu powoduje, że tracą moc wszystkie jego postanowienia. Jeżeli spadkodawca nie sporządził kolejnego testamentu, wówczas dziedziczenie po nim odbywać się będzie zgodnie z zasadami spadkobrania ustawowego. Natomiast jeżeli testator dokonuje odwołania jedynie części testamentu, w takim wypadku uchyleniu ulega jedynie ta część. W części w jakiej testament nie został odwołany dziedziczenie będzie odbywać się zgodnie z wolą wyrażoną w testamencie. Z kolei w części w jakiej doszło do odwołania testamentu, zachodzić będzie spadkobranie ustawowe, o ile w tym zakresie spadkodawca nie sporządził kolejnego testamentu. Dopuszczalne jest zatem spadkobranie po tej samej osobie częściowo na podstawie testamentu oraz częściowo na podstawie ustawy.
Interesuje cię jakiś temat z zakresu prawa spadkowego? Chciałbyś przeczytać o nim artykuł? Zostaw nam komentarz lub napisz o tym w wiadomości prywatnej, a my postaramy się przygotować artykuł, który rozwieje Twoje wątpliwości.
