Czym jest zapis windykacyjny?
Każda osoba ma prawo rozporządzać swoim majątkiem. Może dokonywać tego przy pomocy czynności mortis caua (na wypadek śmierci) albo inter vivos (między żyjącymi). W niniejszym artykule zajmiemy się jedną z możliwości rozporządzania swoim majątkiem na wypadek śmierci, tj. odnoszących swoje skutki po śmierci. Możliwość takiego rozporządzenia swoim majątkiem daje nam zapis windykacyjny, który stworzyć może spadkodawca w testamencie.
Czym jest zatem zapis windykacyjny? Pokrótce: jest to rozrządzenie testamentowe, mocą którego spadkodawca przekazuje zapisobiercy określone świadczenie.
Strony zapisu windykacyjnego.
Kim jednak są osoby biorące udział w zapisie i jaki jest ich statut prawny? Jak wskazaliśmy wcześniej, zapis windykacyjny może zostać ustanowiony wyłącznie w testamencie, wobec tego jedną stroną może być jedynie testator, czyli spadkodawca. Drugą stroną, która nabywa przeznaczony jej przez testatora składnik spadku z chwilą jego otwarcia jest zapisobierca windykacyjny inaczej legatariusz windykacyjny.
Przedmiot zapisu windykacyjnego.
Przedmiot zapisu windykacyjnego został ujęty w art. 9811 § 2 k.c. W myśl tego przepisu przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
- rzecz oznaczona co do tożsamości;
- zbywalne prawo majątkowe;
- przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
- ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.
Katalog, który wskazuje ustawa, jest bardzo szeroki i pozwala na zaliczenie do tych kategorii wielu przedmiotów. Co do samego oznaczenia przedmiotu zapisu to powinien być dokładnie opisany, aby w chwili otwarcia spadku można go było zidentyfikować. Nie można pozostawić dowolności w ustaleniu przedmiotu zapisu. Nie ma również możliwości, aby spadkobierca mógł pozostawić kilka przedmiotów, z zastrzeżeniem prawa wyboru jednego z nich.
Jeżeli przedmiotem zapisu windykacyjnego jest prawo własności rzeczy (oznaczonej co do tożsamości), z chwilą otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) zapisobierca windykacyjny staje się właścicielem tej rzeczy (z wyjątkiem przypadku, gdy w tej chwili rzecz nie należała do spadkodawcy albo był on zobowiązany do jej zbycia).
Bezskuteczność zapisu
Zgodnie z zapisami ustawy kodeks cywilny, zapis windykacyjny jest bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należał do spadkodawcy albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia. Jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis również jest bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością nie należał do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia.
Funkcje zapisu windykacyjnego
- Po pierwsze zapis windykacyjny umożliwia zgodnie z zasadą swobody testowania, rozszerzenie zakresu dyspozycji majątkowych, jakie testator może wykorzystać w swoim akcie ostatniej woli;
- po drugie, zapis windykacyjny umożliwia wywołanie przez spadkodawcę skutku rzeczowego co do składnika swojego majątku;
- po trzecie, zapis windykacyjny pozwala na rozdysponowanie przedsiębiorstwem spadkodawcy mortis causa. Pozwala na utrzymanie jego bieżącego funkcjonowania, łatwe określenie osoby kompetentnej do podejmowania decyzji wynikających z codziennej działalności oraz wyłącza przedsiębiorstwo jako składnik majątku spadkowego ze sporów o dział spadku;
- po czwarte, szczególnie w razie silnego skonfliktowania spadkobierców, posłużenie się przez spadkodawcę zapisem windykacyjnym może zmniejszyć intensywność sporów między nimi.
Zaletą zapisu windykacyjnego jest również to, że umożliwia on natychmiastową (w chwili otwarcia spadku) realizację woli testatora. Odpowiada to powszechnemu w społeczeństwie oczekiwaniu, jak zapis powinien działać.
Zapis zwykły a zapis windykacyjny.
Oprócz zapisu windykacyjnego ustawodawca wprowadził również zapis zwykły. Jest to zapis odmienny od windykacyjnego i trochę bardziej skomplikowany. W skrócie wskazując główne różnice tych dwóch instytucji wskazać należy, że zamieszczony przez spadkodawcę w testamencie zapis zwykły jedynie zobowiązuje spadkobiercę (ustawowego lub testamentowego) do spełnienia na rzecz oznaczonej osoby (zapisobiercy zwykłego) określonego świadczenia (art. 968 § 1 KC). Natomiast na podstawie zapisu windykacyjnego oznaczona osoba (zapisobierca windykacyjny) w chwili otwarcia spadku nabywa przedmiot zapisu (art. 9811 § 1 KC). Zapis zwykły zaliczany jest do źródeł zobowiązań, zaś zapis windykacyjny wywołuje w chwili otwarcia spadku skutki rzeczowe lub rozporządzające.
