W poprzednim artykule poruszaliśmy kwestie zasad dziedziczenia gospodarstw rolnych. Wyjaśnialiśmy wówczas, że jeżeli śmierć spadkodawcy nastąpiła po 2001 r., dziedziczenie pozostawionego po nim gospodarstwa podlegać będzie ogólnym zasadom prawa spadkowego. Jeżeli natomiast spadkodawca zmarł przed 2001 r., to do nabycia wchodzącego w skład masy spadkowej gospodarstwa niezbędne będzie spełnienie przez spadkobiercę jednej z przesłanek określonych w art. 1059 Kodeksu cywilnego.
Zgodnie z przedmiotowym artykułem, „Spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:
1) stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo
2) mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo
3) są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo
4) są trwale niezdolni do pracy”.
W dzisiejszym artykule postaramy się wyjaśnić Państwu, jak powinno się interpretować poszczególne ww. przesłanki.
Stała praca bezpośrednio przy produkcji rolnej
Pierwszą przesłanką szczególnej zdolności do dziedziczenia gospodarstw jest stała praca bezpośrednio przy produkcji rolnej. Jak wskazuje się w doktrynie, przez osobę zatrudnioną bezpośrednio przy produkcji rolnej należy rozumieć każdą osobę, której praca ma bezpośredni związek z zadaniami wytwórczymi konkretnego gospodarstwa rolnego. Nie będą to zatem wyłącznie osoby związane bezpośrednio z ziemią jako podstawowym środkiem produkcji, ale także np. traktorzysta, pracownik zajmujący się trzodą chlewną w gospodarstwie typu hodowlanego itp. (vide: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. T II. Komentarz. Art. 450–1088. Przepisy wprowadzające, Wyd. 9, Warszawa 2018). Co ważne, praca może być wykonywana nie tylko w gospodarstwie spadkowym, ale w zasadzie w każdym innym, byle by tylko wykonywana była nie periodycznie czy dorywczo, ale przez znaczny, konkretny okres czasu. Nie są przy tym istotne podstawy prawne zatrudnienia (tj. czy zatrudnienie wynika z umowy o pracę, czy też umowy cywilnoprawnej). Najważniejszą pozostaje bowiem kwestia nabycia przez spadkobiercę odpowiednich umiejętności i doświadczenia, które to umiejętności i doświadczenia mogą zostać nabyte przede wszystkim w toku praktycznego wykonywania prac w rolnictwie.
Przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej
Drugą, niezależną od pierwszej, przesłanką dziedziczenia jest posiadanie przygotowania zawodowego do prowadzenia produkcji rolnej. Szczegółowe przesłanki przygotowania zawodowego określa rozporządzenie wykonawcze wydane na podstawie art. 1064 Kodeksu cywilnego. W istocie przedmiotowe przygotowanie ma spadkobierca, który ukończył jedną ze szkół określonych w tym rozporządzeniu albo uzyskał przygotowanie zawodowe w drodze doskonalenia zawodowego (w szczególności chodzi o szkoły o profilu rolniczym i ekonomicznym).
Małoletniość, pobieranie nauki zawodu, uczęszczanie do szkół
Kolejną przesłanką jest małoletniość lub pobieranie nauki zawodu lub uczęszczanie do szkół. Warto wspomnieć, że za małoletniego uważa się spadkobiercę, który w chwili otwarcia spadku nie ukończył 18 lat, bądź też nie osiągnął wcześniej pełnoletności poprzez zawarcie małżeństwa. Pobieranie nauki w chwili otwarcia spadku lub nauka zawodu mają z kolei praktyczne znaczenie przede wszystkim w odniesieniu do spadkobierców pełnoletnich. W odniesieniu bowiem do spadkobierców małoletnich wystarczającą przesłanką dziedziczenia, zgodnie z powyższym, jest sam fakt nieosiągnięcia pełnoletności. Dziedziczenie na podstawie przesłanki pobierania nauki zawodu lub uczęszczania do szkół nie jest zależne od obranego profilu kształcenia zawodowego.
Trwała niezdolność do pracy
Ostatnią przesłankę stanowi trwała niezdolność do pracy. Spadkobierców gospodarstwa uważa się za trwale niezdolnych do pracy, jeżeli:
- osiągnęli wiek – kobiety 60 lat, a mężczyźni 65 lat i nie wykonują stałej pracy, która stanowiłaby dla nich główne źródło utrzymania, lub
- zostali zaliczeni do I lub II grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.
